ELEKTRİK DİREĞİ, YÜKSEK GERİLİM HATTI VE ENERJİ NAKİL HATTI GEÇEN ARAZİYE İLİŞKİN TAZMİNAT HAKKI

Arsası veya arazisi üzerinden elektrik direği, yüksek gerilim hattı ve enerji nakil hattı geçiyorsa belirli şartlar çerçevesinde tazminat alma hakkı bulunmaktadır.

Anayasa'nın "Mülkiyet hakkı" kenar başlıklı 35. maddesi şöyledir: "Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz."

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne (Sözleşme) ek (1) No.lu Protokol'ün "Mülkiyetin korunması" kenar başlıklı 1. maddesi şöyledir: "Her gerçek ve tüzel kişinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır. Bir kimse, ancak kamu yararı sebebiyle ve yasada öngörülen koşullara ve uluslararası hukukun genel ilkelerine uygun olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılabilir.”

Görüleceği üzere mülkiyet hakkı Anayasa ve AİHS ile korunan bir hak olup Anayasa'nın 35. maddesinde düzenlenen mülkiyet hakkı, taşınmazın altını ve üstünü de kapsamaktadır. Bu itibarla taşınmaz maliki, mülkiyet hakkından kaynaklanan yetkilerini taşınmazın üzerinde ve altında da kullanabilir.   

Nitekim 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 718. Maddesi şöyledir: “Arazi üzerindeki mülkiyet, kullanılmasında yarar olduğu ölçüde, üstündeki hava ve altındaki arz katmanlarını kapsar. Bu mülkiyetin kapsamına, yasal sınırlamalar saklı kalmak üzere yapılar, bitkiler ve kaynaklar da girer.” 

Konuya ilişkin olarak Anayasa Mahkemesi’nin kararlarında da malikin taşınmazının alt veya üst katmanlarına el atılması mülkten kısmen de olsa yoksun bırakılmasına yol açıldığı vurgulanmıştır.

“4721 sayılı Kanun'un 718. maddesinin birinci fıkrası da dikkate alındığında taşınmazın alt veya üst katmanlarına olayda olduğu gibi el atılması mülkten kısmen de olsa yoksun bırakma sonucuna yol açmaktadır. Bu suretle mülk sahibi taşınmazın bir bölümü olan üstündeki hava veya altındaki arz katmanından mahrum kalmaktadır. Buna göre başvurucuların taşınmazından enerji nakil hattı geçirilmesi amacıyla idari irtifak tesis edilmesi suretiyle yapılan müdahalenin mülkten yoksun bırakmaya ilişkin ikinci kural çerçevesinde incelenmesi gerekir…. Dolayısıyla somut olayda başvurucuların taşınmazının bir bölümünden kamulaştırmasız el atma yoluyla enerji nakil hattı geçirilmesi suretiyle idari irtifak tesis edilmesinin mülkiyet hakkına müdahale teşkil ettiği kuşkusuzdur.” (AYM, E.2018/32734, 28.07.2022)

“22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun 718. maddesinde; arazi üzerindeki mülkiyetin -kullanılmasında yarar olduğu ölçüde- üstündeki hava ve altındaki arz katmanlarını da kapsadığı açıkça ifade edilmiştir. Bu itibarla taşınmazın üstünde teleferik ve benzeri ulaşım hatları ile her türlü köprü, taşınmazların altında ise metro ve benzeri raylı taşıma sistemlerinin yapılması mülkiyet hakkına müdahale niteliği taşımaktadır.” (AYM, E.2014/177, K.2015/49, 14/5/2015)      

Bu halde, bir şekilde malikin arazisinin veya arsasının; üstünde veya altında yapılan işlem ile mülkiyet hakkının ihlal edilmesi diğer deyişle haksız bir şekilde el atılması halinde kamulaştırma yoluyla irtifak hakkı kurulması ve yapılacak bu kamulaştırmada değerin ne şekilde tespit edileceği Kamulaştırma Kanunu’nda ve Yüksek Mahkeme içtihatlarında açıklanmıştır.

2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 4. maddesinin birinci fıkrası şöyledir: "Taşınmaz malın mülkiyetinin kamulaştırılması yerine, amaç için yeterli olduğu takdirde taşınmaz malın belirli kesimi, yüksekliği, derinliği veya kaynak üzerinde kamulaştırma yoluyla irtifak hakkı kurulabilir."

2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 11. maddesinin dördüncü fıkrası şöyledir: "Kamulaştırma yoluyla irtifak hakkı tesisinde, bu kamulaştırma sebebiyle taşınmaz mal veya kaynakta meydana gelecek kıymet düşüklüğü gerekçeleriyle belirtilir. Bu kıymet düşüklüğü kamulaştırma bedelidir."

Görüleceği üzere malikin arsası veya arazisindeki mülkiyet hakkı elektrik direği, enerji nakil hattı veya yüksek gerilim hattı gibi bir sebeple ihlal edilmişse idarece kurulacak irtifak hakkı karşılığının taşınmazın tamamında meydana gelen zarar üzerinden hesaplanması gerekmektedir. Bunun aksine bir karşılık elbette %100 arazisinden veya arsasından faydalanamayan malikin gerçek değer kaybının karşılanmaması sonucu olarak mülkiyet hakkı ihlal sonucunu doğuracaktır.

Örnek vermek gerekirse enerji nakil hattı arazisinden veya arsasından geçen malik bu hattın sağ ve solundaki alanlarda belirli bir mesafe bırakarak ancak yapı yapabilmekte bu durumda taşınmazdan tam tasarruf imkanı kısıtlanan malikin taşınmazında değer düşüklüğüne sebep olmaktadır.

Nitekim Yargıtay 5. Hukuk Dairesi’nin 2017/26247 E. 2018/5537 K. Sayılı ilamında; “2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 11/son maddesi uyarınca irtifak hakkı karşılığı, bu hak nedeniyle taşınmazın tamamında meydana gelecek değer kaybıdır. Hükme esas alınan bilirkişi raporunda, dava konusu taşınmazdan geçen ...a ait hat nedeniyle 5.434,01 m²'lik kısımda irtifak hakkı tesis edilmiş olduğu bildirildiğinden ve davalı idarece de irtifak alanı 5.434,01 m² kabul edildiği gözetildiğinde, bu miktarın esas alınması ve taşınmazın tamamında meydana getireceği değer düşüklüğü oranı belirlenip, sonucuna göre hüküm kurulması gerekirken, enerji nakil hattının taşınmazdaki izdüşümünün 1.408 m² olarak kabulüyle hesaplama yapan bilirkişi raporuna göre eksik bedele hükmedilmesi ve irtifak hakkının eksik tescili, doğru olmadığı…” şeklindedir.

Bu karardan da anlaşılacağı üzere taşınmazın kamulaştırma öncesindeki değeri ile sonraki değeri arasındaki fark irtifak kamulaştırma bedeli olup malik bu bedeli tazminat olarak idareden talep edebilebilir.

Tazminatın belirlenmesinde taşınmazın rayiç bedeli, taşınmazın büyüklüğü, taşınmazın kullanım biçimi (imar durumu), taşınmazın üzerinden geçen direk veya gerilim hattının arazinin genel kullanımına ne kadar engel olduğu, değer kaybının ne kadar olduğu gibi vs. gibi hususlar olarak da özetlenebilir.

Dava açabilmek için elektrik direği, yüksek gerilim hattı veya enerji nakil hattı idarece kurulduğu esnada söz konusu arazi veya arsa için kamulaştırma işleminin hiç yapılmamış olması veya usulüne uygun tamamlanmamış olması ve malikin hiç ödeme almamış olması gerekmektedir. Enerji nakil hattının, direklerinin, tellerinin veya yüksek gerilim hattının dava açılacak arazi içerisinde olması gerekir.

Diğer taraftan ise pilon yeri (Elektrik direğinin bulunduğu alan) irtifak hakkı kamulaştırmasına değil, mülkiyet kamulaştırmasına konu olmaktadır. Yani pilon alanın kamulaştırma bedeli tam olarak ödenir.

Sonuç olarak belirttiğimiz şekilde mülkiyet hakkı idarece ihlal edilen malik bu ihlal neticesinde ortaya çıkan gerçek zararını tazminat olarak talep edebilir.